ولادت حضرت معصومه سلام الله عليها
فاطمه مشهور به حضرت معصومه(س) دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. او که براي ديدار با امام رضا(ع) به ايران مسافرت کرد، در راه بيمار شد و در قم درگذشت و همان‌جا دفن شد. در منابع تاريخي اطلاعات زيادي درباره زندگي‌نامه حضرت معصومه(س) از جمله تاريخ تولد و وفات وي ثبت نشده است.
شيعيان فاطمه معصومه(س) را بسيار بزرگ مي‌دارند، براي زيارت او اهميت قائل‌اند و رواياتي درباره او نقل مي‌کنند که از شفاعت وي براي شيعيان سخن گفته شده و بهشت پاداش زيارت او دانسته شده است. همچنين مي‌گويند پس از حضرت زهرا(س)، او تنها زني است که از امامان براي او زيارتنامه روايت شده است.
مرقد حضرت معصومه(س) در قم واقع شده است.
اطلاعات کم درباره حضرت معصومه
به گفته ذبيح‌الله محلاتي در کتاب رياحين الشريعه، اطلاعات چنداني درباره زندگي حضرت معصومه در دست نيست؛ ازجمله تاريخ تولد و وفات، ميزان عمر، اينکه چه زماني از مدينه حرکت کرده و آيا پيش از شهادت امام رضا(ع) وفات کرده است يا پس از آن، در تاريخ ثبت نشده است
دودمان
فاطمه معصومه، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. شيخ مفيد در الارشاد در ميان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نام‌هاي فاطمه? کبرا و فاطمه? صغرا نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌يک حضرت معصومه هستند. ابن‌جوزي از علماي اهل سنت در قرن ششم قمري هم به چهار دختر به نام فاطمه در ميان دختران امام کاظم اشاره کرده؛ اما او نيز از اينکه حضرت معصومه کدام‌يک بوده، سخن نگفته است. به‌گفته محمد بن جرير طبري صغير، نويسنده دلائل‌الامامه مادر حضرت معصومه، نجمه‌خاتون نام دارد که مادر امام رضا(ع) نيز هست
تاريخ تولد و وفات
در منابع قديمي شيعه، تاريخ‌هاي ولادت و وفات فاطمه معصومه بيان نشده است. به‌گفته رضا استادي، نخستين کتابي که در آن، تاريخي ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظيمي استکه در سال ????ق منتشر شد. در اين کتاب، تاريخ ولادت حضرت معصومه ? ذي‌القعده سال ???ق و تاريخ وفات او ?? ربيع‌الثاني سال ???ق ذکر شده و از آن کتاب به ديگر کتابها راه يافته است. از اين‌رو در تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران روز اول ذي‌القعده به عنوان روز دختران نامگذاري شده است. برخي از علما مانند آيت‌الله مرعشي نجفي، آيت‌الله شبيري زنجاني، رضا استاديو ذبيح‌الله محلاتي با اين نظر شاه‌عبدالعظيمي مخالفت کرده و تاريخ‌هاي ذکر شده در اين کتاب را ساختگي دانسته‌اند.
لقب‌ها
معصومه و کريمه اهل بيت لقب‌هاي مشهور فاطمه دختر امام کاظم(ع) اند. گفته‌اند «معصومه» از روايتي منتسب به امام رضا(ع) اخذ شده است. در اين روايت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسي آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه ياد کرده است.
فاطمه معصومه(س) را امروزه «کريمه اهل بيت» هم مي‌خوانند. مي‌گويند اين لقب به خوابي مستند است که سيد محمود مرعشي نجفي، پدر آيت‌الله مرعشي نجفي ديده و در آن يکي از ائمه(ع) حضرت معصومه را کريمه اهل‌بيت خوانده است.
ازدواج
به نوشته کتاب رياحين الشريعه، دانسته نيست که حضرت معصومه(س) ازدواج کرده است يا نه، و فرزند داشته است يا خير؛با‌اين‌همه مشهور است که حضرت معصومه هرگز ازدواج نکرده و دلايلي هم براي ازدواج‌نکردن وي ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به جهت آن، ازدواج نکرد که همتايي برايش پيدا نشد. همچنين يعقوبي نوشته است: امام کاظم(ع) وصيت کرده بود که هيچ‌يک از دخترانش ازدواج نکنند؛ اما به اين سخن اشکال کرده‌اند که چنين سفارشي در وصيت‌نامه‌اي که کليني در کافي از امام کاظم(ع) نقل کرده، نيامده است.
سفر به ايران، ورود به قم و درگذشت
برپايه کتاب تاريخ قم، حضرت معصومه در سال ??? قمري براي ديدار برادرش امام رضا(ع) از مدينه راهي ايران شد که در آن زمان ولي‌عهد مأمون خليفه عباسي بود و در خراسان سکونت داشت؛ اما در ميان راه بيمار شد و درگذشت. به باور سيد جعفر مرتضي عاملي، حضرت معصومه(س) در ساوه مسموم و شهيد شده است.
درخصوص علت رفتن او به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، وي در ساوه بيمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند. بنابر گزارش دوم که نويسنده تاريخ قم آن را درست‌تر دانسته، خود قمي‌ها از او خواستند به قم برود.
حضرت معصومه در قم در خانه شخصي به نام موسي بن خزرج اشعري ساکن شد و پس از ?? روز درگذشت. جنازه او را در قبرستاني به نام بابلان (حرم کنوني) دفن کردند
جايگاه نزد شيعيان
کاشي‌کاري معرق متعلق به حرم حضرت معصومه. امام رضا(ع): هر کس او (حضرت معصومه) را با شناخت از جايگاهش زيارت کند، بهشت براي اوست.
علماي شيعه جايگاه والايي براي فاطمه معصومه قائل‌اند و رواياتي درخصوص منزلت او و اهميت زيارتش نقل مي‌کنند. علامه مجلسي در کتاب بحارالانوار به حديثي از امام صادق(ع) پرداخته که طبق آن، شيعيان با شفاعت حضرت معصومه(س) به بهشت وارد مي‌شوند. در فرازي از زيارتنامه فاطمه معصومه هم از وي درخواست شفاعت شده است.
شوشتري در قاموس الرجال نوشته است: در ميان فرزندان فراوانِ امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسي هم‌پاي معصومه نيست. شيخ عباس قمي هم او را برترينِ دختران موسي بن جعفر(ع) دانسته است.
برپايه رواياتي که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسي است که فاطمه دختر امام كاظم(ع) را زيارت کند. البته در برخي روايات، پاداش بهشت براي کسي دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زيارت کند.
زيارتنامه
علامه مجلسي در کتاب‌هاي زادالمعاد، بحارالانوار و تحفةالزائر، زيارتنامهاي به نقل از امام رضا(ع) براي فاطمه معصومه آورده است. البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زيارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حديث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند. گفته‌اند حضرت زهرا(س) و حضرت معصومه تنها زناني‌اند که زيارتنامه مأثور (زيارتنامهاي که سند آن به معصوم مي‌رسد) دارند
آستانه مقدس حضرت معصومه
بر مدفن فاطمه معصومه در قم، ابتدا سايبان و سپس قُبّه‌اي بنا کردند. اين مدفن به‌تدريج به‌اندازه‌اي گسترش يافت که امروزه بعد از آستان قدس رضوي، باشکوه‌ترين و مشهورترين آرامگاه ايران است. آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمان‌ها، موقوفات و تشکيلات اداري وابسته به آن تشکيل شده است که بيشترشان در شهر قم قرار گرفته‌اند.
کنگره بزرگداشت حضرت معصومه
در سال ????ش، «کنگره بزرگداشت شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام و مکانت فرهنگي قم» به‌دستور علي‌اکبر مسعودي خميني، متولي آستانه، برگزار شد. در اين کنگره که در حرم حضرت معصومه برگزار شد، مراجع تقليدي چون ناصر مکارم شيرازي و عبدالله جوادي آملي سخنراني کردند.
احمد عابدي دبير کنگره از چاپ ?? جلد کتاب توسط کنگره در محورهاي حضرت معصومه، حرم وي، حوزه علميه قم و انقلاب اسلامي در قم خبر داد.