فاطمه بنت حِزام مشهور به اُمّ‌البَنين (درگذشت: 64ق) از همسران امام علي(ع) و مادر حضرت عباس بود. او همچنين مادر عبدالله، جعفر و عثمان است که هر چهار تن در روز عاشورا به شهادت رسيدند. پس از واقعه کربلا، ام البنين به همراه نوه‌اش عبيدالله بن عباس بن علي و جمعي از مردم مدينه روزهاي زيادي را در قبرستان بقيع براي امام حسين(ع) و فرزندانش سوگواري مي‌کردند. مدفن ام البنين در قبرستان بقيع است.

عالمان شيعه شجاعت، فصاحت و علاقه‌ ام البنين به اهل بيت به‌ويژه امام حسين(ع) را ستوده و از او به نيکي و بزرگي ياد کرده‌اند. به گفته شهيد ثاني و مقرم ام البنين نسبت به خاندان پيامبر، محبت شديدي داشت و خود را وقف خدمت به آنان کرده بود؛ به همين دليل اهل بيت نيز براي او احترام ويژه قائل بودند و در روزهاي عيد، نزد او مي‌رفتند.

   نسب و درگذشت

ام‌البنين فرزند حِزام بن خالد يا حرام بن خالد از قبيله بني کلاب و ليلي يا ثمامه دختر سهل بن عامر بن مالک است.

از تاريخ وفات ام‌البنين اطلاع دقيقي در دست نيست. گفته شده او در ?? جمادي‌الثاني ??ق از دنيا رفته و در بقيع دفن شده است. برخي نيز وفات او را در ?? جمادي‌الثاني ??ق دانسته‌اند. برخي مدعي شده‌اند که براي زنده بودن ام‌البنين پس از واقعه کربلا دليل مستندي وجود ندارد.

   ازدواج با حضرت علي(ع)

پس از شهادت حضرت فاطمه(س)، امام علي(ع) با برادرش عقيل که در نسب‌شناسي عرب خبره بود، درباره انتخاب همسري که اصيل باشد و فرزنداني دلير و جنگاور بياورد، مشورت کرد. عقيل، فاطمه بنت حزام را پيشنهاد کرد و علي(ع) با او ازدواج کرد. درباره اينکه او بعد از حضرت فاطمه(س) همسر دوم يا سوم امام علي بوده است اختلاف وجود دارد. گفته شده، ام‌البنين پيش از ازدواج با حضرت علي(ع)، با شخص ديگري ازدواج نکرده بود.

بر اساس برخي نقل‌هاي تاريخي امام علي(ع) بعد از شهادت حضرت فاطمه(س) با امامه نوه پيامبر(ص) و دختر زينب ازدواج کرد. و برخي نيز بر اساس روايتي از امام صادق(ع) معتقدند که‌ ام‌البنين اولين همسر امام بعد از حضرت فاطمه(س) بوده است.^[??] برخي معتقدند بر اساس اينکه اولين فرزند ام‌البنين در سال ?? ق به دنيا آمده است ازدواج امام علي(ع) با ام‌البنين قبل از سال ?? هجري بوده است، اما برخي ديگر سال ازدواج آنها را ?? يا ?? قمري مي‌دانند چرا که بين ازدواج آنها و تولد حضرت عباس(ع) بزرگترين فرزندشان ?? سال فاصله بوده است.

گفته شده پس از گذشت مدتي از ازدواجشان، ام‌البنين به امام علي(ع) پيشنهاد کرد او را به نام اصلي‌اش که فاطمه بود، صدا نزند، تا حسنين(ع) با شنيدن نام فاطمه به ياد مادرشان نيفتند. از اين رو امام علي(ع) او را ام‌البنين [مادر پسران] ناميد.

ام‌البنين چهار پسر به نام‌هاي عباس، عبدالله، جعفر و عثمان به دنيا آورد. هر چهار فرزند او در واقعه کربلا به شهادت رسيدند.

ام البنين بعد از واقعه کربلا

ام‌البنين در واقعه کربلا حضور نداشت. هنگامي که کاروان اسيران کربلا وارد مدينه شد و او از شهادت فرزندانش باخبر شد؛ از سرنوشت امام حسين(ع) پرسيد و وقتي که خبر شهادت امام حسين(ع) را هم شنيد. گفت:‌ «اي کاش فرزندانم و تمامي آنچه در زمين است فداي حسين مي‌شد و او زنده مي‌ماند.» اين سخنِ او را برخي دليل دلدادگي عميق او به اهل بيت و امام حسين(ع) دانسته‌اند.

• سوگواري ام البنين براي فرزندان

ام البنين پس از باخبر شدن از شهادت فرزندانش، هر روز با نوه‌اش عبيدالله (فرزند عباس) به قبرستان بقيع مي‌رفت و در آنجا اشعاري که خود سروده بود، مي‌خواند و مي‌گريست. اهل مدينه گرد او جمع مي‌شدند و همراه او گريه مي‌کردند، گفته شده که مروان بن حکم يکي از حاکمان مدينه، نيز با آنان همراه مي‌شد.

ام البنين را اديب و شاعري فصيح و اهل فضل و دانش دانسته‌اندکه در رثاي حضرت عباس اين اشعار را سروده بود و مي‌خواند:

«اي کسي که عباس را ديدي که بر دشمن حمله مي‌کرد و فرزندان حضرت علي(ع) پشت سر او بودند. مي‌گويند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فرود آمده. اگر شمشيرت را در دست داشتي کسي به تو نزديک نمي‌شد»

جايگاه‌ ام البنين نزد شيعيان

 

مزار ام البنين در قبرستان بقيع

عالمان شيعه شجاعت، فصاحت و علاقه‌ ام البنين به اهل بيت به‌ويژه امام حسين(ع) را ستوده و از او به نيکي و بزرگي ياد کرده‌اند. به گفته شهيد ثاني و مقرم ام البنين نسبت به خاندان پيامبر، محبت شديدي داشت و خود را وقف خدمت به آنان کرده بود. اهل بيت نيز براي او احترام ويژه قائل بودند و در روزهاي عيد، نزد او مي‌رفتند. باقر شريف قرشي نيز گفته است در تاريخ زني همچون ام البنين ديده نشده که نسبت به فرزندان هووي خود محبتي خالصانه ورزد و آنان را بر فرزندان خويش مقدم بدارد.

سيد محمود حسيني شاهرودي (متوفي ????ق) از مراجع تقليد شيعه گفته است من در مشکلات، براي ام البنين صد مرتبه صلوات مي‌فرستم و حاجت مي‌گيرم. برخي گزارش‌ کرده‌اند که‌ ام البنين در ميان زنان شيعه جايگاه ويژه‌اي دارد، زنان ايراني براي برآورده شدن حاجات خود و همچنين براي بالا بردن نيروي شکيبايي و تحمل مصائب به او متوسل شده و سفره‌هاي نذري به نام او برگزار مي‌کنند. همچنين در برخي از مناطق شيعي سفره‌هايي با نام «سفره مادر حضرت ابوالفضل» يا «سفره‌ ام البنين» مرسوم است.

تک‌نگاري

ستاره درخشان مدينه درباره ام البنين توسط علي رباني خلخالي نوشته شده است. اين کتاب در سال ????ش توسط انتشارات مکتب الحسين در قم منتشر شده است. اين اثر با عنوان «ام البنين النجم الساطع في مدينه النبي الامين»، توسط سيد علي جمال اشرف به زبان عربي ترجمه شده و در انتشارات دارالکتب اسلامي در ????م در قم چاپ شده است  

    اگر عباس ماه هاشمين است                 هنر جوي امير المومنين است

اگر اسطور?فخر و ادب شد                چو مامش حضرت ام البنين است

سالروز وفات حضرت ام البنين عليهاالسلام تسليت باد

.